حکم ارتباط دختر و پسر براى استفاده علمى
یکى از انواع ارتباط و معاشرت زنان و مردان، ارتباط علمى است، به گونهاى که مرد و زن (دختر و پسر) براى مباحث علمى با یکدیگر ارتباط برقرار مىکنند که در صورت توجه به مسائل زیر هرگونه ارتباط بین دختر و پسر از جمله ارتباطات علمى که در چهارچوب ضوابط و به دور از شهوترانى باشد، اشکال ندارد.
در رابطه علمى صورتهاى زیر قابل تصور است: 1. ارتباط کلامى؛ 2. ارتباط نگاهى؛ 3. ارتباط فیزیکى.
ارتباط کلامى:
قرآن مجید به زنان مۆمن دستور مىدهد: در کلام فروتنانه سخن مگویید «فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِى فِى قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلَا مَعْرُوفاً؛(احزاب، 32) پس به نرمى (و ناز) سخن مگویید، تا کسى که در دلش (نوعى) بیمارى است، طمع ورزد، و سخنى پسندیده بگویید.»
آیه درصدد بیان دو مطلب است: الف- فضیلت زنان پیامبر بر دیگر زنان، اگر تقوا داشته باشند. ب- کیفیت و اسباب تقوا که برخى از آنها عبارت است؛ از جمله این که: 1. زن نباید هنگام صحبت کردن فروتنانه صحبت کند. 2. زینت آرایى و خودنمایى نکردن در جامعه اسلامى.
در نتیجه صحبت کردن زن و مرد اگر با قصد لذت و شهوترانى باشد، هم شنیدن صداى زن براى مرد و هم رسانیدن صدا به گوش مرد براى زن حرام است، و در غیر این صورت، شنیدن صداى جنس مخالف یا رسانیدن صدا به گوش او جایز است.
تذکرات:
1. مردها مىتوانند با نامحرم صحبت کنند با شرایط زیر:
الف- به قصد لذت و ریبه نباشد.
ب- با صحبت کردن به گناه آلوده نشوند. (العروه الوثقى، ج 2، ص 804)
2. براى زنان حرام است صداى خود را به گوش نامحرم برسانند. (العروه الوثقى، ج 2، ص 804)
صحبت کردن با نامحرم در امور غیرضرورى مکروه است، به ویژه اگر مخاطب جوان باشد. (تحریر الوسیله، مسئله 29)
3. اگر مردى بداند در صورتى که با نامحرم صحبت کند، به گناه خواهد افتاد، نباید با او صحبت کند، خواه زن به گونهاى سخن گوید که مرد را به گناه بیندازد یا درباره مطلبى صحبت کند که مرد به گناه بیفتد. (تحریر الوسیله، مسئله 29)
4. اگر مردى به قصد به حرام انداختن نامحرمى با او صحبت کند، حرام است. (تحریر الوسیله، مسئله 29)
صحبت کردن زن و مرد اگر با قصد لذت و شهوترانى باشد، هم شنیدن صداى زن براى مرد و هم رسانیدن صدا به گوش مرد براى زن حرام است، و در غیر این صورت، شنیدن صداى جنس مخالف یا رسانیدن صدا به گوش او جایز است
5. خانمها نباید در هنگام صحبت کردن با نامحرم صداى خود را رقیق و نازک کنند، به گونهاى که اگر در دل مخاطب مرضى باشد، او را به خود جلب کند، هرچند درباره مطالب عادى (و علمى) صحبت کنند.
ارتباط نگاهى:
تمام سخنانى که در ارتباط با سخن گفتن بیان کردیم در مورد نگاه کردن نیز مطرح است علاوه بر اینکه در اینجا به چند مساله نیز اشاره مىشود.
**نگاه کردن مرد به بدن زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه کردن به صورت و دستها اگر به قصد لذت باشد، حرام است، ولى اگر بدون قصد لذت باشد، مانعى ندارد.
**نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم حرام است و نگاه کردن به صورت، بدن و موى دختر نابالغ اگر به قصد لذت نباشد و بواسطه نگاه کردن هم انسان نترسد که به حرام بیفتد، اشکال ندارد، ولى بنابر احتیاط باید جاهایى را که مثل ران و شکم معمولًا مىپوشانند نگاه نکند.
**زن باید بدن و موى خود را از مرد نامحرم بپوشاند. (توضیح المسائل مراجع، ج 2، مسئله 2433، ص 415)
ارتباط فیزیکى:
سماعه بن مهران مىگوید: از دست دادن مرد با زن پرسیدم، امام صادق (علیه السلام) فرمودند: حلال نیست مرد با زن مصافحه کند مگر زنى که ازدواج کردن با او حرام است که عبارتند از: خواهر، دختر، عمه، خاله، دختر خواهر، دختر برادر و مادر زن مصافحه تنها از روى لباس باید باشد و نباید دست زن را فشار دهد. (وسایل الشیعه، ج 14، باب 15، ح 2)
ظاهراً این حکم به دست دادن اختصاص ندارد، بلکه هر تماسى را شامل مىشود؛ زیرا ویژگى خاصى در مصافحه وجود ندارد و علت این که در روایات از آن یاد شده، این است که مورد ابتلا است. همچنین روایت وارد شده درباره بیعت زنان با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به وسیله فرو کردن دست درون ظرف آب، بیانگر جایز نبودن مصافحه است.
نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم حرام است و نگاه کردن به صورت، بدن و موى دختر نابالغ اگر به قصد لذت نباشد و بواسطه نگاه کردن هم انسان نترسد که به حرام بیفتد، اشکال ندارد، ولى بنابر احتیاط باید جاهایى را که مثل ران و شکم معمولًا مىپوشانند نگاه نکند
افزون بر این، وقتى نگاه حرام باشد، به یقین لمس کردن حرام است و این مقتضى اولویت قطعى است که از عرف فهمیده مىشود.
گفتنى است بین جواز نگاه و جواز لمس، ملازمهاى وجود ندارد؛ یعنى اگر بگوییم نگاه کردن به صورت و دستهاى بیگانه جایز است، لمس آن جایز نیست، مگر از روى لباس، و به طور کلى در تماس فیزیکى، قصد لذت ملاک نیست، بلکه صرف این عمل اگر از روى عمد انجام پذیرد، از نظر شرع جایز نیست.
نتیجه اینکه :
هرگونه ارتباط و معاشرت علمى با رعایت موارد یاد شده جایز است؛ اما گاهى دیده مىشود در دل برخى مردان و زنان شیطان چنان رسوخ مىکند که به مراوده و معاشرت با نامحرم گرایش دارند و در حالى که مىتوانند مطلبى را از همجنس خود و یا محرم بپرسند، اصرار دارند از غیر همجنس نامحرم سئوال کنند که از این جهت نیز باید اجتناب و دورى کرد؛ زیرا این گونه مراودهها معمولًا با قصد لذت همراه است و شرعاً حرام مىباشد و در برخى زمینهها به عنوان مقدمه ترک حرام واجب مىشود که هرچند این معاشرت خالى از اشکال باشد، این معاشرت (سخن گفتن، نگاه کردن) را انجام ندهد. علاوه بر اینکه واقع شدن در جایگاه گناه نیز حرام است.
مساله ی دیگری که اینجا قابل ذکر به نظر میرسد، خلوت است که صرف خلوت (خالى از نگاه، صحبت و یا تماس) موضوعیت دارد و بر منع آن و پیشگیرى از آن اصرار شده است.
بودن زن و مرد نامحرم در جاى خلوت جایز نیست یا خلاف احتیاط است. (رساله مراجع مسئله، 889)
که البته در ذیل این مساله علماء و مراجع بزرگ تقلید توضیحاتى دادهاند.
و این مقاله را با چند پرسش و پاسخ در همین رابطه به پایان می بریم:
سۆال: نگاه کردن به صورت استاد یا معلم بدون قصد ریبه چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن خانم به وجه و کفین و مواضعی که مردان به طور متعارف نمی پوشانند بدون لذت و ریبه اشکالی ندارد ولی چنانچه موجب وقوع در معصیت باشد جایز نیست. (استفتائات امام (ره)، ج3، ص262، س16)
سۆال: نگاه کردن به عکس شهدا و انس گرفتن با آنها و همچنین نگاه کردن به صورت بزرگانی مثل رهبر عزیز و مراجع تقلید و دیگران چه حکمی دارد؟
جواب: اگر نگاه به قصد لذت نباشد و خوف افتادن در گناه نباشد اشکالی ندارد. (ترجمه استفتائات مقام معظم رهبری، ج2، س100)
سۆال: آیا نگاه کردن اتفاقی به زنی که حجاب خود را رعایت نکرده حرام است؟
جواب: نگاه اتفاقی حرام نیست ولی باید سعی کنید که سریعاً نظر خود را برگردانید و نظر را ادامه ندهید. (استفتائات آیة الله مکارم شیرازی، ج2، ص254)
- ۹۸/۱۰/۳۰