شرایط قسم خوردن و احکام شکستن قسم

شرایط قسم خوردن و احکام شکستن قسم

کسی که قسم می‌خورد باید بالغ و عاقل باشد

 

قسم‌هایی که معمولاً از روی عادت برای امور عادی و کم‌ارزش‌، بر زبان جاری می‌گردند، در عین حال که نامطلوب و شایستة پرهیز هستند لغو و بی‌اعتبار شمرده شده و اسلام هیچ گونه عقوبتی را چه دنیوی و چه اخروی بر آن مترتب نمی‌سازد.

قسم خوردن

از دیدگاه اسلام‌، سوگند یاد کردن عملی ناپسند بوده و اجتناب از آن بسیار مطلوب و پسندیده می‌باشد، اما متفاوت بودن حالات انسان به هنگام قسم خوردن از یک سو و انگیزه‌های مختلف جهت قسم خوردن از سوی دیگر، موجب برخورد متفاوت قرآن کریم با انواع سوگندها شده است به بیانی واضح‌تر، خداوند متعال در قرآن کریم آیه ۲۲۴ از سوره بقره مسلمین را از هر نوع سوگندی حتی به منظور نیکی و تقوی و اصلاح بین مردم برحذر داشته و سپس در آیه ۲۲۵ از همان سوره با تقسیم سوگندها به سوگند لغو و سوگند جدّی‌، سوگند لغو را فاقد اثر جزایی و فقهی و سوگند جدی را موضوع احکام فقهی و اثرات وضعی قرار داده است‌.

شرایط قسم خوردن
قسم خوردن دارای شرایطی است، که عبارت است از:
1. کسی که قسم می‌خورد باید بالغ و عاقل باشد (و اگر می‌خواهد راجع به مال خودش قسم بخورد باید در حال بلوغ سفیه نباشد و حاکم شرع او را از تصرّف در اموالش منع نکرده باشد) و از روی قصد و اختیار قسم بخورد پس قسم خوردن بچه و دیوانه و مست و کسی که مجبورش کرده‌اند، درست نیست و همچنین است اگر در حال عصبانی بودن بی قصد قسم بخورد.

2. کاری را که قسم می‌خورد انجام دهد، باید حرام و مکروه نباشد و کاری را که قسم می‌خورد ترک کند، باید واجب و مستحبّ نباشد و اگر قسم بخورد که کار مباحی را بجا آورد، باید ترک آن در نظر مردم بهتر از انجامش نباشد و نیز اگر قسم بخورد که کار مباحی را ترک کند باید انجام آن در  نظر مردم بهتر از ترکش نباشد.

3. به یکی از اسامی خداوند عالم قسم بخورد که به غیر ذات مقدس او گفته نمی‌شود مانند «خدا» و «الله» و نیز اگر به اسمی قسم بخورد که به غیر خدا هم می‌گویند ولی به قدری به خدا گفته می‌شود که هر وقت کسی آن اسم را بگوید، ذات مقدّس حق در نظر می‌آید، مثل آن که به خالق و رازق قسم بخورد صحیح است. بلکه اگر به لفظی قسم بخورد که بدون قرینه، خدا به نظر نمی‌آید ولی او قصد خدا را کند بنابر احتیاط باید به آن قسم عمل نماید.

4. قسم را به زبان بیاورد و اگر بنویسد یا در قلبش آن را قصد کند صحیح نیست ولی آدم لال اگر با اشاره قسم بخورد صحیح است.

5. عمل کردن به قسم برای او ممکن باشد و اگر موقعی که قسم می‌خورد ممکن باشد و بعد تا آخر وقتی که برای قسم معین کرده عاجز شود یا برایش مشقت داشته باشد، قسم او از وقتی که  عاجز شده به هم می‌خورد.[1]

حکم شکستن قسم از نظر مراجع عظام
امام خمینی (ره)
آزاد کردن یک بنده یا اطعام ده مسکین یا پوشاندن آن ها اگر قدرت ندارد و نمی تواند سه روز روزه بگیرد.
تحریر الوسیله، نشر اسلامی ج۲، ص ۱۱۰، اول بحث کفارات و ص ۱۰۲ م ۱۶

آیت الله اراکی (ره)
کفاره عمل نکردن به قسم عمداً، یک بنده آزاد کند یا اطعام ۱۰ مسکین یا پوشاندن آن ها و اگر نتواند ۳ روزه بگیرد.
مسائل الواضحه، ج ۲ ص ۱۴۹، م ۲۶۸۴

آیت الله بهجت (ره)
اگر عمداً مخالف قسم عمل کند: باید یک بنده آزاد کند یا ده فقیر را سیر کند یا آنان را بپوشاند و اگر نتواند ۳ روز، روزه بگیرد.
توضیح المسائل، ۱۳۷۷ سیزدهم، ص ۴۲۵، م ۲۱۲۱

آیت الله خویی (ره)
اگر از روی اختیار به قسم خود عمل نکند باید یک بنده آزاد کند و یا ده فقیر را سیر کند و یا آنان را بپوشانند و اگر اینها را نتواند باید ۳ روز پی در پی روزه بگیرد

آیت الله تبریزی (ره)
اگر عمداً مخالفت قسم کند باید کفاره بدهد یعنی یک بنده آزاد کند و یا ده فقیر را سیر کند یا آنان را بپوشانند و اگر نتوانست ۳ روز پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل، ستاره ۱۳۷۸ ششم، ص ۴۳۸، م ۲۶۷۹

آیت الله خامنه ای (دام ظلّه)
سیر کردن ده فقیر یا پوشانیدن آن هاست و اگر نتوانست باید سه روز روزه بگیرد و بنابر احتیاط واجب باید پی در پی باشد.
استفتائات جدید، ج ۱ ص ۷۳ س ۳۷۴ و ۳۷۶

آیت الله خویی (ره)
اگر از روی اختیار به قسم خود عمل نکند باید یک بنده آزاد کند و یا ده فقیر را سیر کند و یا آنان را بپوشانند و اگر اینها را نتواند باید ۳ روز پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل احیاء آثار امام خویی، ۱۴۲۲ هـ. ق ص ۴۸۴، م ۲۶۸۹

آیت الله سیستانی (دام ظلّه)
کفاره مخالفت با قسم یک بنده آزاد کند یا ده فقیر را را سیر کند یا آنان را بپوشاند و اگر اینها را نتواند باید ۳ روز پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل، ۱۴۲۲ هـ. ق بیستم. ص ۵۴۱، م ۲۶۲۸

آیت الله شبیری زنجانی (دام ظلّه)
اگر عمداً مخالفت کند گناه کرده و باید کفاره بدهد؛ یک بنده آزاد کند یا ده فقیر را سیر کند یا آنان را بپوشاند و اگر اینها را نتواند باید سه روز پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل، ج ۲، ص ۲۸۱ م ۲۶۷۹

آیت الله صافی گلپایگانی (دام ظلّه)
اگر انسان عمداً مخالف قسم عمل کند باید کفاره بدهد؛ یک بنده را آزاد کند یا ده فقیر را سیر کند یا آنان را بپوشاند و اگر اینها را نتواند باید ۳ روز پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل، ص ۵۴۵ م ۲۶۷۹

آیت الله فاضل لنکرانی (ره)
چنانچه عمداً مخالفت قسم عمل کند باید کفاره بدهد؛ یک بنده را آزاد کند یا ده فقیر را سیر کند یا آنان را بپوشاند و اگر اینها را نتواند باید ۳ روز پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل امیرالعلم ۱۳۸۳، ص ۴۸۷ م ۲۸۰۵

آیت الله گلپایگانی (ره)
اگر عمداً با قسم خود مخالفت کند باید کفاره بدهد یا ده فقیر را سیر کند و یا لباس بپوشاند یا یک بنده آزاد کند و اگر توانایی این ها را نداشته باشد باید ۳ روز، روزه بگیرد.
توضیح المسائل ص ۴۵۵ م ۲۶۷۹

آیت الله مکارم شیرازی (دام ظلّه)
اگر عمداً با قسم خود مخالفت کند باید کفاره بدهد یا ده فقیر را سیر کند و یا لباس بپوشاند یا یک بنده آزاد کند و اگر توانایی اینها را نداشته باشد باید ۳ روز، پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل، مدرسه امام علی بن ابی طالب، ۱۳۸۳

آیت الله نوری همدانی (دام ظلّه)
چنانچه عمداً با قسم مخالفت کند باید کفاره بدهد یعنی یک بنده آزاد کند و یا ده فقیر را سیر کند یا آنان را بپوشاند و اگر اینها را نتواند باید ۳ روز پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ص ۵۳۰ م ۲۶۶۸

آیت الله وحید خراسانی (دام ظلّه)
اگر انسان از عمد با قسم مخالفت کند باید کفاره بدهد؛ یک بنده آزاد کند یا ده فقیر را سیر کند و یا بپوشاند و اگر اینها را نتواند ۳ روز پی در پی روزه بگیرد.
توضیح المسائل، مدرسه باقر العلوم، ۱۳۷۹، پنجم، ص ۷۱۹ م ۲۷۳۴

 

-----------------------------
پی نوشت
[1]. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج ‏2، ص 623 - 624، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق.