آشنایی با احکام هبه



آشنایی با احکام هبه

 

 

حکم شرعی هبه

 

وقتی چیزی را به دیگری می‌بخشیم، شاید تصور اینکه پشت این بذل و بخشش چه مباحث حقوقی و قضایی نهفته است برایمان دشوار باشد؛ اما نباید فراموش کرد که بخشیدن یک مال مترادف با انعقاد عقد هبه است و این قرارداد شرایط خاصی دارد.

هبه چیست؟
هبه عبارت است از تملیک و بخشش، بدون این که در مقابل عوضى دریافت کند. و یا به عبارتی اگر کسى چیزى را به کسى مجانى و بلاعوض بدهد آن را هبه گویند و در هبه لازم نیست صیغه بخوانند، بلکه همین قدر که هبه دهنده مال خود را به قصد هبه به دیگرى بدهد و آن طرف ‏هم به ‏همین قصد بگیرد، هبه صحیح ‏است.  تملیک‌کننده واهب ، طرف دیگر را متهب، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می‌گویند.

تفاوت بین هبه و صدقه چیست؟
در صدقه برخلاف هبه قصد قربت معتبر است و رجوع در آن بعد از قبض جایز نیست.

شرایط هبه کننده چگونه باید باشد؟
معتبر است هبه کننده عاقل وبالغ وقاصد باشد ،وبر هبه اکراه نشده باشد ، وبه واسطه سفاهت وافلاس ممنوع از تصرّف در مالش نباشد ، ومالکِ مالى باشد که مى بخشد ،یا بر آن ولایت داشته باشد ، وگرنه آن هبه فضولى است وصحّت آن منوط به اجازه کسى است که اجازه او معتبر است.

اگر میّت در وصیّت نامه ى خود گفته است فلان شى ء را به کسى بخشیده ام، در حالى که فردى که به او هبه شده خبر نداشته و اکنون هم شکّ دارد که به او این مطلب را گفته است یا نه، آیا آن فرد مالک آن چیز مى شود؟
در هبه قبول شرط است و اگر بعد از بخشیدن و قبل از قبول فردى که به او هبه شده واهب (بخشنده) بمیرد، به ورثه منتقل مى شود و قبول شخص بعد از مرگ واهب بى تأثیر است، بلکه اقباض هم در هبه شرط است.

در هبه ى به ذى رحم در صورتى که عوض شرط شده باشد و فردى که به او هبه شده به شرط عمل نکند و مال عوض شرط شده را نداده باشد، آیا واهب مى تواند بعد از گذشت چند سال شى ء بخشیده شده را استرداد کند؟
با فرض تخلّف شرط مى تواند شى ء بخشیده شده را پس بگیرد.

در هبه اى که شرط عوض شده است، آیا فرقى بین ذى رحم و غیر ذى رحم است؟
در مورد تخلّف شرط، فرقى بین ذى رحم و غیر آن نیست.

 در چه مواردى واهب و بخشنده حق رجوع به هبه را ندارد؟
1) جایى که مال خود را قربة الى اللّه و به قصد ثواب به کسى بخشیده باشد.
2) در عوض هبه چیزى از طرف گرفته باشد که اصطلاحا آن را هبه معوّضه مى گویند.
3) هبه به یکى از ارحام نسبى باشد.
4) هبه به حال خود باقى نمانده باشد، مثلاً پارچه بریده یا دوخته شده باشد.
5) یکى از طرفین فوت کند.

 

شرایط هبه چیست

 
آیا هدیه اى را که به شخص اجنبى داده شده و هنوز عین آن باقى است، مى توان پس گرفت؟
با وجود عین قابل رجوع است و مى توان پس گرفت، اگر عوض یا نیّت ثواب و قربت در کار نبوده است.

در چه مواردی پس گرفتن هدیه جایز است؟
اگر هدیه گیرنده از اقوام و خویشاوندان باشد نمی تواند آن را پس بگیرد مگر این که شرط خاصی در مقابل دادن هدیه کرده و یا هدیه مشروط به ادامه زوجیت و یا امثال آن بوده، و اگر از اقوام نباشد تنها در صورتی می تواند، که عین آن هدیه موجود باشد و مصرف نشده باشد و شرط خاصی در مقابل دادن هدیه نکرده باشند.

حکم پس گرفتن هبه چیست؟
در مواردی که پس گرفتن هبه جایز است، باز هم بهتر است که واهب آن را پس نگیرد؛ زیرا پس گرفتن هدیه بین مردم کاری نامطلوب شمرده می‏شود و در روایتی از پیامبر اکرم صلوات الله علیه نقل شده که فرمودند:
«مَنْ رَجَعَ فی هِبَتِهِ فَهُوَ کَالرَّاجِعِ فی قَیْئِهِ؛
کسی که هدیه خود را پس بگیرد مانند کسی ‏است که چیزی را که قی کرده دوباره بخورد.»